Krztusiec, dawniej uważany za chorobę wieku dziecięcego, stanowi obecnie poważne zagrożenie dla zdrowia publicznego na całym świecie. Pomimo powszechnych programów szczepień, obserwuje się wzrost zachorowań. W Polsce sytuacja jest szczególnie niepokojąca ze względu na coraz istotniejszy problem unikania szczepień. Sprawdź, co warto wiedzieć o krztuścu!
Ta choroba, znana również jako koklusz, to ostra infekcja układu oddechowego, wywoływana przez pałeczkę Bordetella pertussis. Charakteryzuje się ona napadowym, długotrwałym kaszlem, który może prowadzić do poważnych powikłań, zwłaszcza u niemowląt i małych dzieci. Mimo wprowadzonych w ubiegłym wieku szczepień ochronnych krztusiec pozostaje chorobą endemiczną, a w ostatnich dekadach problem ten rośnie w wielu krajach, w tym w Polsce. Dlaczego w XXI wieku nadal zmagamy się z chorobą, na którą istnieje szczepionka?
Epidemiologia krztuśca na świecie
Krztusiec to choroba o zasięgu globalnym, występująca we wszystkich regionach świata. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), każdego roku na świecie odnotowuje się około 40 milionów przypadków krztuśca, z czego 400 000 kończy się zgonem, szczególnie w grupie dzieci poniżej 5. roku życia. Najwięcej zachorowań i zgonów występuje w krajach rozwijających się, gdzie dostęp do szczepień jest ograniczony.
W krajach rozwiniętych, pomimo powszechnych programów szczepień, również obserwuje się wzrost zachorowań na krztusiec. Zjawisko to tłumaczy się kilkoma czynnikami, takimi jak zanikająca odporność poszczepienna, presja selekcyjna szczepień oraz zmiany w programach szczepień i lęk przed działaniami niepożądanymi. Ze względu na rosnący problem z zachorowaniami na krztusiec nie warto bagatelizować objawów takich jak kaszel u dziecka w nocy i w razie wątpliwości trzeba podjąć diagnostykę w kierunku tej choroby.
Sytuacja epidemiologiczna w Polsce
W Polsce krztusiec jest chorobą endemiczną, a jego epidemiologia jest ściśle związana z historią szczepień ochronnych w kraju. Wprowadzenie powszechnych szczepień przeciwko krztuścowi w latach 60 ubiegłego wieku przyczyniło się do znacznego spadku zachorowań i zgonów.
Jednak od połowy lat 90. XX wieku obserwuje się ponowny wzrost zachorowalności. Według danych opublikowanych w meldunku epidemiologicznym NIZP – PZH, w lipcu 2024 zanotowano w Polsce ponad 3200 przypadków krztuśca, a od początku roku już ponad 8600. To prawie 18-krotnie więcej niż w tym samym okresie w 2023. Najwyższą zapadalność notuje się u dzieci w wieku 0-4 lata.
Należy również pamiętać, że inne jednostki chorobowe, jak np. zapalenie oskrzeli u niemowlaka może maskować krztusiec, co utrudnia diagnostykę. Wśród dorosłych krztusiec często przebiega bezobjawowo lub skąpoobjawowo, co utrudnia jego rozpoznanie.
Do głównych przyczyn wzrostu zachorowań na krztusiec w Polsce zalicza się stosowanie szczepionek całokomórkowych (wP) do szczepień podstawowych, zanikającą odporność poszczepienną oraz niewystarczającą diagnostykę i zgłaszalność.
Przeczytaj również: Krztusiec – informacje ogólne
Objawy i powikłania krztuśca
Krztusiec manifestuje się napadowym, często niezwykle uciążliwym, duszącym kaszlem, który może utrzymywać się nawet przez kilka tygodni. Bardzo charakterystyczny jest przebieg napadu kaszlu. Rozpoczyna się on serią kaszlnięć w fazie wydechu i gwałtownym nabieraniem powietrza, podczas którego powstaje dźwięk przypominający gwizd, niekiedy bywa on porównywany także do piania koguta.
Taki napad może mieć bardzo gwałtowny charakter i prowadzić do wymiotów, czerwienienia lub sinienia na twarzy, a także wytrzeszczu oczu. W jego trakcie może dojść do uszkodzenia naczyń krwionośnych i pojawienia się wybroczyn w okolicach twarzy, krwawień z nosa i wylewów do spojówek. Dodatkowo chorobie mogą towarzyszyć objawy takie jak nieżyt nosa, ból gardła, stan podgorączkowy i duszności.
U niemowląt może wystąpić bezdech, który stanowi poważne zagrożenie dla ich życia. W przypadku braku odpowiedniego leczenia krztusiec może prowadzić do powikłań, takich jak zapalenie ucha środkowego, zapalenie płuc, a nawet zapalenie mózgu.
Warto pamiętać, że przebycie krztuśca nie daje trwałej odporności, jednak ponowne zachorowania charakteryzują się zwykle łagodniejszym przebiegiem.
Jak wygląda leczenie krztuśca?
Leczenie krztuśca polega na podawaniu antybiotyków. Wczesne wdrożenie antybiotykoterapii pozwala na skrócenie czasu trwania choroby i zmniejszenie ryzyka powikłań. W przypadku niemowląt i małych dzieci z ciężkim przebiegiem krztuśca konieczna może być hospitalizacja.
Zapobieganie krztuścowi
Najskuteczniejszą metodą zapobiegania krztuścowi są szczepienia ochronne. W Polsce obowiązkowy program szczepień przeciwko krztuścowi obejmuje podawanie szczepionki całokomórkowej (DTwP) w 2., 3-4., 5-6. i 16-18. miesiącu życia oraz szczepionki bezkomórkowej (DTaP) w 6. roku życia.
Od 2016 roku wprowadzono dawkę przypominającą szczepionki DTaP dla młodzieży w wieku 14 lat. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaleca również szczepienia przypominające dla dorosłych, najlepiej co 10 lat, ze względu na zanikającą odporność poszczepienną. Bardzo istotne są też szczepienia kobiet w ciąży – chronią one nie tylko przyszłą matkę, ale również noworodka, któremu przez łożysko przekazywane są przeciwciała.
Niestety, w ostatnich latach obserwuje się niepokojący trend spadkowy w realizacji szczepień ochronnych, zarówno w Polsce, jak i na świecie. Przyczyn tego zjawiska jest wiele, m.in.:
- Rozwój ruchów antyszczepionkowych – szerzenie dezinformacji na temat szczepień, w tym mitów dotyczących ich szkodliwości, wpływa na decyzje rodziców o nieszczepieniu dzieci.
- Spadek zaufania do systemu opieki zdrowotnej – nieufność wobec instytucji zdrowia publicznego i personelu medycznego może prowadzić do unikania szczepień.
- Brak wiedzy na temat chorób zakaźnych – niska świadomość społeczna na temat zagrożeń związanych z chorobami, którym można zapobiegać poprzez szczepienia, przyczynia się do bagatelizowania ich znaczenia.
- Utrudniony dostęp do szczepień – w niektórych regionach, zwłaszcza w krajach rozwijających się, dostęp do szczepień może być ograniczony ze względu na infrastrukturę, koszty lub problemy logistyczne.
Konsekwencje unikania szczepień są poważne i dotyczą zarówno zdrowia indywidualnego, jak i zdrowia publicznego. Spadek poziomu wyszczepienia populacji prowadzi do:
- Wzrostu zachorowań na choroby zakaźne – osoby nieszczepione są bardziej narażone na zachorowanie, a w przypadku wystąpienia choroby, jej przebieg może być cięższy i prowadzić do powikłań.
- Występowania epidemii – niska wyszczepialność sprzyja rozprzestrzenianiu się chorób zakaźnych w populacji, co może prowadzić do epidemii o zasięgu lokalnym lub globalnym.
- Zwiększenia śmiertelności – w przypadku braku odporności zbiorowej, choroby zakaźne mogą prowadzić do śmierci, zwłaszcza wśród osób z grup ryzyka, takich jak niemowlęta, osoby starsze i osoby z obniżoną odpornością.
Krztusiec to choroba zakaźna, która pomimo istnienia szczepionek ochronnych, wciąż stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia publicznego. Zarówno na świecie, jak i w Polsce obserwuje się niepokojący wzrost zachorowań. W walce z krztuścem kluczowe znaczenie ma edukacja na temat szczepień oraz utrzymywanie wysokiego poziomu wyszczepienia populacji. Tylko wspólne działania rządów, organizacji międzynarodowych, środowiska medycznego i społeczeństwa pozwolą na skuteczne zapobieganie krztuścowi i ochronę zdrowia publicznego.
Bibliografia:
- Prygiel M, Mosiej E, Zasada AA. Przyczyny wzrostu liczby zachorowań na krztusiec. Postępy Mikrobiologii. 2020;59(1):11-24.
- Rosłonkiewicz-Wiechowska K. Krztusiec – stara choroba i nowe metody zapobiegania. Forum Medycyny Rodzinnej. 2017;11(3):107-113.
- Furman-Bednarczyk A, Szenborn L. Sytuacja epidemiologiczna oraz aktualne strategie profilaktyki krztuśca w Polsce i na świecie. Forum Zakażeń. 2019;10(2):91-97.
- Rumik A, Paradowska-Stankiewicz I. Krztusiec w Polsce w 2022 roku. Przegląd Epidemiologiczny. 2024;78(4):1-11.
- Lusawa A, Pinkas J, Zgliczyński WS, Mazurek M, Wierzba W. Nieprawdziwe informacje w zakresie szczepień ochronnych jako wyzwanie dla zdrowia publicznego. Zeszyty Naukowe Ochrony Zdrowia. 2019;17(1):40-45.
(artykuł sponsorowany)
